به گزارش روابط عمومی دانشگاه امام صادق علیه السلام، کرسی ترویجی عرضه و نقد ایده علمی «انتظار انقلابی و تمدن‌ساز در منظومه فکری آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای»، در تاریخ ۱ دی‌ماه به همت دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم و پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در دانشگاه امام صادق علیه السلام برگزار شد و دکتر محمدرضا برزویی و امیرحسین عرب پور به ارائه نظریه خود پرداخت.
در این نشست دکتر محمدهادی همایون، رئیس دانشکده معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق علیه السلام، حجت‌الاسلام و المسلمین محمدصادق کفیل، معاون آموزش و پژوهش بنیاد فرهنگی مهدی موعود(عج) به عنوان ناقدین علمی و دکتر محمود قاسمی عضو موسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی به عنوان دبیر علمی کرسی حضور داشتند.
ابتدا امیرحسین عرب پور، دانشجوی کارشناسی ارشد پیوسته معارف اسلامی و مدیریت بازرگانی دانشگاه امام صادق علیه السلام در مقام ارائه‌دهنده نظریه به بحث و بررسی پیرامون رویکرد تمدنی به مهدویت و مفهوم تمدن نوین اسلامی پرداخت. وی تصریح کرد: رویکرد تمدنی به امر مهدویت می‌تواند از طریق ترسیم آینده وعده داده شده در شکل دادن به جوهره و روح حاکم بر تمدن جدید اسلامی، نقش آفرین باشد و به مثابه یک «ستاره راهنما»، راهنمای جوامع اسلامی به سوی جامعه کمال یافته به حساب آید.
دو وجه انتظار
در ادامه ارائه کرسی ترویجی، دکتر محمدرضا برزویی، استادیار گروه فرهنگ و تمدن دانشگاه امام صادق علیه السلام به معناکاوی و توسعه نظری مفهوم انتظار و انواع انتظار فعال و منفعل تمرکز کرد و افزود: هر دو نوع از انتظار برای ما مطلوب است، اما برای نگاهی که ما داریم، علی‌رغم نگاه اول که در آن امید و مقاومت وجود دارد، اما باید در انتظار، امید و حرکت نیز وجود داشته باشد. این حرکت و پویایی است که موجب فعال شدن انتظار می‌شود. از این منظر، شهید مطهری می‌گوید که دو نوع انتظار داریم؛ سازنده و مخرب. می‌توان این طور هم گفت که انتظار به دو بخش فعال و سازنده و انتظار منفعل و مخرب تقسیم می‌شود.
انتظار مناسکی
برزویی در ادامه افزود: سؤالی که مطرح می‌شود این است که، آیا انتظار فعال، فقط همین است که طرف به نوعی حرکتی داشته باشد؟ در واقع از نظر تاریخی، حرکت‌های افراد به سه دسته تقسیم می‌شود که هر یک مرتبه و درجه‌ای را شامل می‌شود؛ اولین سطح، بحث ابداعی بنده است که می‌گوییم، یک نوع انتظار نمادین و مناسکی است. در حقیقت انتظاری است که قرن پنجم، علویان کاشان داشته‌اند که هر روز صبح اسب خود را زین می‌کردند، یک اسب سفید هم همراه خود می‌بردند و با اسلحه از شهر خارج می‌شدند و معتقد بودند که این اسبی که به همراه می‌برند، اسب امام زمان(عج) است و خود را آماده ظهور می‌کردند.
وی تصریح کرد: حتی در برخی از سفرنامه‌ها نیز آمده است که در عصر صفویه، شخصی به نام شاه سلیمان بود که اصطبلی داشت که نامش اصطبل صاحب‌الزمان(عج) بود. در آنجا نیز دو اسب سفید داشت و می‌گفت که هر زمان امام(عج) ظهور کند این اسب‌ها برای ایشان است؛ بنابراین این‌ها یکی از اقسام انتظار فعال است، حرکت هم دارد، اما به نوعی آیینی و مناسکی است.
انتظار سیاسی و نظامی
برزویی در ادامه افزود: انتظار دوم، سیاسی و نظامی است. یعنی انتظاری است که افراد، در مسیر حرکت خود، کار سیاسی و نظامی هم می‌کنند. مانند نهضت سربداران که شیخ خلیفه بود و بعد از اعدام او نیز شیخ حسن جوری را داریم. شیخ حسن جوری می‌گفت که هدف ما مبارزه با فاسقان است و می‌خواهیم نیرو‌ها و مریدان امام زمان(عج) را جمع کنیم. هر کس نزد او می‌آمد نیز می‌گفت که اکنون وقت اختفاست و باید تا موقف اشارت منتظر بمانید.
این عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق علیه السلام با اشاره به قسم سوم انتظار، بیان کرد: انتظار سومی هم وجود دارد که از مبانی و منظومه فکری امام راحل و مقام معظم رهبری می‌توانیم برداشت کنیم که عبارت از انتظار فعال انقلابی است که فراتر از موارد قبلی محسوب می‌شود. یعنی انتظاری که باید در آن حرکت کنیم و حکومت‌سازی داشته باشیم. امام راحل نیز مطرح کردند که برای اجرایی کردن دین، در حد امکان وظیفه داریم که در جامعه حکومت را تشکیل دهیم و تشکیل حکومت، یکی از مبانی انتظار فعال انقلابی محسوب می‌شود.
تمدن‌سازی در انتظار انقلابی
وی در ادامه افزود: اما وقتی مبانی فکری مقام معظم رهبری را می‌بینیم و صحبت‌های ایشان را می‌خوانیم، به نوعی غایت این انتظار فعال انقلابی، تمدن‌سازی و تمدن نوین اسلامی است. ایشان فرمودند که این انتظار، زمینه‌ساز ظهور منجی و تشکیل حکومت و تمدن اسلامی می‌شود. بر اساس چارچوب نظری مقام معظم رهبری، مسئله اینطور است که ایشان معتقد است که این نوع حرکت به ظهور امام(عج) منجر می‌شود و غایتش تمدن‌سازی است که می‌تواند در سطح فرد یا اجتماع باشد.
برزویی بیان کرد: در واقع این حرکت فردگرایانه و انتظار انقلابی، در فرد حرکتی را ایجاد می‌کند که باعث تربیت سربازان مهدوی می‌شود و در سطح اجتماع حرکتی را ایجاد می‌کند که به دین حداقلی بسنده نکنیم، بلکه دین را در عرصه اجتماع وارد کنیم و این دین اجتماعی، زمینه‌ساز تشکیل حکومت شود. در بیانیه گام دوم انقلاب نیز، بحث جامعه‌پردازی مطرح شده که این جامعه‌پردازی زمینه‌ساز شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی است.
استکبارستیزی، مفهوم بنیادین انتظار
در بخش نقد نظریه ابتدا حجت الاسلام و المسلمین کفیل تصریح کرد: در بحث تمدن، دو شاخصه را مطرح می‌کنند که عبارت از نفی ظلمات و ایجاد نور الهی است و انتظار منفی، یعنی سرگرم نبودن به استکبارستیزی؛ یعنی منتظر منفی کسی است که تلاش می‌کند حرکت می‌کند و دعای عهد هم می‌خواند، اما نفی طاغوت ندارد و باید به این مسئله بیش از پیش بپردازیم. در آیه «اَشِدّاءُ عَلَی الکُفّارِ رُحَمآءُ بَینَهُم» نیز برخورد با کفار مقدم شده است. یعنی وقتی می‌خواهید تمدن مهدوی را بسازید، باید به این مسئله توجه کنید. رهبری نیز به این نکته توجه جدی دارند.
وی در ادامه افزود: در حقیقت، مفهوم انتظار همین ادبیات و سخنان رهبری است که در مورد استکبارستیزی و مقابله با طاغوت بیان شده است که ما باید این نگاه را به صورت دقیق تبیین کنیم تا معنای انتظار به درستی فهم شود.
تقریری بر ویژگی‌های انتظار فعال و منفعل
سپس دکتر همایون به تفاوت انتظار فعال و منفعل اشاره و بیان کرد: برخی‌ها هستند که می‌گویند باید اسب خود را زین کنیم، در کتب درسی مسائل مهدویت را بیاوریم و خلاصه خودمان را برای ظهور آماده کنیم تا روزی که بالاخره این اتفاق رخ دهد. بنابراین در این نوع نگاه این افراد فقط به آینده‌ای که دستشان نیست، اعتماد دارند و می‌گویند باید آماده بود.
این استاد دانشگاه در ادامه افزود: فرق بین انتظار فعال و منفعل همین است که این افراد می‌گویند یک روزی امام(عج) می‌آیند و ما باید از همه لحاظ خود را آماده کنیم و فرضاً باید پول داشته باشیم و به لحاظ اقتصادی و ... قوی باشیم. در مقابل، انتظار فعال این است که حرکت کنیم. در حقیقت این نوع نگاه گروهی که صرفاً منتظر هستند، زمانی به انتظار فعال تبدیل می‌شود که به سمت تمدن‌سازی و تشکیل تمدن حرکت کنند. البته که باید اشاره کنم که اگر یک گروهی حکومتی را هم ایجاد کند، باز هم دلیل بر این نیست که او منتظر فعال است، چراکه ممکن است این افراد قصدشان از تشکیل حکومت صرفاً داشتن حکومت بوده و نمی‌خواستند برای تمدن‌سازی اقدام کنند.
در پایان کرسی ترویجی نیز دکتر قاسمی به مقوله معرفت شناسی و امیدبخشی در منظومه فکری مقام معظم رهبری پرداخت و تصریح کرد: برکت انقلاب حرکت و توجه به موضوع انتظار است و طبق فرموده رهبر انقلاب، جامعه کارخانه انسان سازی سازی است و باید در این مسیر تمدنی گام برداشت.
|