توسط عضو هسته پژوهشی فقه محیط زیست مطرح شد: «معجزه آبخیزداری»؛ نظر مفسرین قرآن کریم در‌این‌باره چیست؟
مهدی عرفانیان (دبیر هسته پژوهشی فقه محیط زیست):
قرآن سرچشمه نور است و منبع فیض، قرآن کتاب زندگی است و مجموعه والای حقایق الهی، قرآن ظاهری زیبا دارد و چشم‌نواز و باطنی ژرف و ناپیداکرانه. آموزه‌های قرآن هرگز پایان نمی‌پذیرد و کشش و کوشش‌ها به فرجام شگفتی‌ها و معارف آن نمی‌رسند، تعالیم قرآن دریاوار است و آموزه‌های آن آفتابگون. قرآن چون بر صفحه ذهن و صحنه زندگانی کس و یا کسانی برتابد سپیدی آفریند و چون بر جان کسی نشنید، جان را حیات دوباره بخشد.
از معارف و آموزه‌های الهی در قرآن کریم، ضرورت ذخیره‌سازی آب باران است؛ خداوند باران را به‌گونه‌ای آفریده است که نرم نرم ببارد و سطح رویین و زیرین زمین را طوری سامان دهد که بسان مخزنی عظیم برای باران درآید و آب این مخازن بزرگ را به‌صورت چشمه‌ها و چاه‌ها و... بر زمین جاری سازد تا زندگانی انسان سرشار از نشاط گردد.
در آیات متعدد قرآن کریم به موضوع ضرورت ذخیره‌سازی آب و آب باران زیر زمین اشاره شده است که این آیات را می‌توان در سه دسته: اسکان آب در زمین، ذخیره‌سازی و خروج آب باران از مراکز ذخیره‌شده در زمین دسته‌بندی کرد. این آیات عبارتند از:
۱. اسکان آب باران در زمین
«وَ أَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً بِقَدَرٍ فَأَسْکَنَّاهُ فِی الْأَرْضِ وَ إِنَّا عَلَی ذَهَابٍ بِهِ لَقَادِرُونَ» از آسمان آبی باندازه فرستادیم و در زمین جای دادیم و بی‌گمان بر از بین بردن آن تواناییم. (مؤمنون آیه۱۸)
«أَلَمْ‌تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَسَلَکَهُ یَنَابِیعَ فِی الْأَرْضِ ثُمَّ یُخْرِجُ بِهِ زَرْعاً مُخْتَلِفاً أَلْوَانُهُ ثُمَّ یَهِیجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرّاً ثُمَّ یَجْعَلُهُ حُطَاماً إِنَّ فِی ذلِکَ لَذِکْرَی لِأُولِی الْأَلْبَابِ» آیا ندیدی که خدا از آسمان آبی را نازل کرد و همان را در منابع و چشمه‌های زیرزمینی جاری نمود و سپس به‌وسیله آن آب همواره زراعتی را بیرون می‌آورد که دارای رنگ‌های گوناگون است، پس از آن کشت را می‌خشکاند و تو می‌بینی که پس از سبزی و خرمی زردرنگ می‌شود، آنگاه آن را به‌صورت کاه و خس متفرق می‌سازد، همانا در این امر برای صاحبان خرد تذکری است. (زمر آیه۲۱)
قرآن کریم با تعبیر زیبا و گویای «فاسکنّاه فی الارض» از ذخیره‌سازی آب در زمین سخن می‌گوید و با تعبیر «ینابیع» از بازگشت این به گستره زمین. مرحوم طبرسی از مفسران بزرگ قرآن کریم در این باره می‌نویسد: زمین مسکن و جایگاه تجمع آب آسمانی است. (مجمع البیان، ج۴، ص۱۰۱)
علامه طباطبایی در تفسیر این آیه شریفه نوشته‌اند: مراد از «اسکان آب در زمین» ذخایر فراهم‌آمده از آب کوه‌ها و دشت‌هاست که به‌صورت، جوشش چشمه‌ها و پدید آوردن چاه‌ها ظاهر می‌شود. (المیزان، ج۱۵، ص۱۲) و نیز ایشان می‌گوید: «زمین دارای مجاری‌ای است که همانند رگ‌ها در بدن عمل نموده و آب از طریق آنها در داخل زمین جابه‌جا می‌شود.» (المیزان، ج۱۷، ص۲۶۹)
- ذخیره‌سازی باران
«وَ أَرْسَلْنَا الرِّیَاحَ لَوَاقِحَ فَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَسْقَیْنَاکُمُوهُ وَ مَا أَنْتُمْ لَهُ بِخَازِنِین» فرستادیم بادهای بارورکننده را، و سپس از آسمان آبی فرود آوردیم و بدان، سیرابتان ساختیم، و شما خزانه‌داران آن نیستید. (حجر آیه۲۲)
در این آیه به ذخیره کردن آب توجه شده است. آلوسی از مفسران قرآن کریم می‌گوید: مراد از آیه، آن است که شما هم می‌توانید آنچه را ما از آسمان می‌فرستیم نگاه دارید (در دل زمین ذخیره کنید) و با استفاده بهینه از آن، از هدر رفتن آن جلوگیری کنید. (روح المعانی، ج۱۴، ص۳۱)
- خروج آب باران از مراکز ذخیره‌شده در زمین
«وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحَاهَا أَخْرَجَ مِنْهَا مَاءَهَا وَ مَرْعَاهَا» پس از آن، زمین را گسترانید و از آن، آب و چراگاهش را پدیدار کرد. (نازعات آیات ۳۰ و ۳۱)
«هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً لَکُمْ مِنْهُ شَرَابٌ وَ مِنْهُ شَجَرٌ فِیهِ تُسِیمُونَ» او کسی است که از آسمان برایتان آب فرود آورد، از آن می‌نوشید و بدان، گیاه می‌روید و در آن (چهارپایان) می‌چرانید. (نحل آیه۱۰)
از این آیات فهمیده می‌شود منشأ جاری شدن چشمه‌ها، نهرها و چاه‌ها، آب ذخیره‌شده در اعماق زمین است؛ مرحوم طبرسی در این باره نوشته‌اند: خداوند پس از نزول آب از آسمان، آن را در زمین حفظ (ذخیره) می‌کند و سپس به‌اندازه نیاز آن را از چشمه‌ها خارج می‌کند. (مجمع البیان، ج۳، ص۳۳۴)
امام باقر علیه السلام نیز در این باره می‌فرماید: «مراد از آب آسمانی که در زمین ذخیره می‌شود، نهرها، چشمه‌ها و چاه‌هاست.» (تفسیر قمی، ج۱، ص۹۱)
امام صادق علیه السلام نیز به مفضل می‌فرماید: «ای مفضل، به کوه‌ها نگاه کن که برای آدمیان منافع فراوانی دارد یکی از سودمندی‌های آن، این است که برف‌ها بر آن قرار می‌گیرد و در قله‌های آنها، باقی می‌ماند و به‌تدریج در زمین نفوذ می‌کند و چشمه‌های پرآبی را پدید می‌آورد و در پرتو به‌هم پیوستن همین قنات‌ها و چشمه‌ها است که رودخانه‌های بزرگ و کوچک به وجود می‌آید و به همین دلیل است که دامنه‌های کوه‌ها معمولاً سرسبز و خرم است و گیاهان دارویی و انواعی از گیاهان که در دشت یافت نمی‌شود در کوه‌ها می‌روید.» (بحار الانوار، ج۳، ص۱۲۷)
لذا از آیات و روایات قرآن کریم می‌توان این‌چنین نتیجه گرفت که باید انسان‌ها از طبیعت یاد بگیرند و در ذخیره‌سازی و بهره‌برداری بهینه از آب بکوشند و از اسراف آن جلوگیری کنند. و همچنین به این نتیجه می‌رسیم که؛ اگر همه چیز نزد خداوند، به‌مقدار و اندازه است و آب باران نیز با حساب و اندازه فرو می‌آید چرا ما از این نظم و انضباط غافل باشیم و از کار خداوند (ذخیره آب در زیرزمین) نیاموزیم و حساب‌شده عمل نکنیم؟!!
مشاهده این مطلب در خبرگزاری تسنیم: لینک خبر